Μορφωτικές δραστηριότητες

Οι κύκλοι συζητήσεων, τα μαθήματα επιμόρφωσης και η στοιχειώδης εκπαίδευση των αναλφάβητων κρατουμένων αποτελούσαν παράδοση στις φυλακές και στα νησιά της εξορίας ήδη από τα μεσοπολεμικά χρόνια. Παρά τον αυστηρό έλεγχο της Χωροφυλακής, οι εκτοπισμένοι κατόρθωναν να συγκεντρώνουν στο στρατόπεδο του 'Αη-Στράτη βιβλία και εφημερίδες. Έτσι, είχε δημιουργηθεί μια σημαντική δανειστική βιβλιοθήκη, που περιελάμβανε και πολλά ξενόγλωσσα βιβλία, καθώς οι εκτοπισμένοι ήθελαν να εκμεταλλευτούν τον καιρό της αναγκαστικής απραξίας για την εκμάθηση ξένων γλωσσών.

Βιβλία και μπροσούρες από τη βιβλιοθήκη των εκτοπισμένων.

1. Cronin A. J., Shannon's Way,, Λονδίνο, 1948
2. Ουέλς Τζ. Χ., Επισκόπηση Παγκοσμίου Ιστορίας, Δ' τόμος, Αθήναι 1920
3. Παρτσαλίδης Δ., Το Πρόγραμμα Της Εθνικής Δημοκρατικής Αλλαγής,εισήγηση στο σχέδιο προγράμματος του ΚΚE, εφημερίδα, Αυγή, 30.10.61
4. Μπαμπύ Ζαν (Γάλλος οικονομολόγος), Η Ιστορία του Πολιτισμού: Από το Παλαιολιθικό Ακόντιο στην Ατομική Εποχή, δημοσιευμένο σε συνέχειες στην εφημερίδα Αυγή, Νοέμβριος 1954
5. Λεύκωμα 1954
   Αποτελείται από άρθρα εφημερίδων που καλύπτουν ποικίλα θέματα
6. Θανασέκου Βάσω, α. Η θέση της γυναίκας και ο ρόλος της στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας μας (εισήγηση στην 1η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΕΔΑ, 15.07.1956), β. "Η κοινωνική πρόνοια και η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα" (Διάλεξη 27.05.1956)

Δωρεά Βύρωνα Μανικάκη

Ταμπλό σκακιού με κρύπτη για μεταφορά εγγράφων.
Δωρεά Γιώργου Φαρσακίδη

Η πολιτιστική ζωή στον 'Αη-Στράτη

Οι εκτοπίσεις και οι φυλακίσεις σημάδεψαν το έργο πολλών εικαστικών δημιουργών και λογοτεχνών της σύγχρονης Ελλάδας.

Ανάμεσα στους εκτοπισμένους βρέθηκαν σημαντικές προσωπικότητες του θεάτρου, όπως οι Τζαβαλάς Καρούσος, Μάνος Κατράκης, Κώστας Μπαλαδήμας, Φάνης Καμπάνης, καθώς και λογοτέχνες, όπως οι Γιάννης Ρίτσος, 'Aρης Αλεξάνδρου, Τίτος Πατρίκιος, Τάσος Λειβαδίτης, Μενέλαος Λουντέμης, Μανώλης Φουρτούνης, Νίκος Παπαπερικλής. Πολλοί ήταν και οι μουσικοί και μουσικολόγοι, μεταξύ των οποίων οι Φοίβος Ανωγειανάκης, Νίκος Μάργαρης, Κώστας Τριανταφύλλου και Στάθης Αλημίσης. Υπήρχαν επίσης ζωγράφοι και χαράκτες, όπως ο Χρίστος Δαγκλής και άλλοι. Κοντά τους εκπαιδεύτηκαν και αργότερα διακρίθηκαν στη ζωγραφική και τη χαρακτική ο Γιώργος Φαρσακίδης, ο Τάκης Τζανετέας και πολλοί άλλοι εκτοπισμένοι.

Κατά την περίοδο 1950-1955, όταν το στρατόπεδο "φιλοξενούσε" τον μεγαλύτερο αριθμό εκτοπισμένων ανδρών και γυναικών, έντονες ήταν οι πολιτιστικές δραστηριότητες. Οι εκτοπισμένοι δημιούργησαν χορωδίες, οργάνωναν θεατρικές παραστάσεις, "ποιητικές απογευματινές" και σατιρικά σκετς επιθεωρησιακού χαρακτήρα. Οι "εθνοτοπικές" ομάδες των εκτοπισμένων παρουσίαζαν επίσης παραδοσιακούς χορούς. Οι Απόκριες, το Πάσχα, τα Χριστούγεννα και οι εθνικές γιορτές αποτελούσαν σε σταθερή βάση ευκαιρίες για πολιτιστικές δραστηριότητες.

Θέατρο

Πάνω από πενήντα θεατρικές παραστάσεις ανέβηκαν στον 'Αη-Στράτη. Οι Κατράκης και Καρούσος, τα διαστήματα που έμειναν στον 'Αη-Στράτη, δημιούργησαν θεατρική παράδοση με την υποδειγματική διδασκαλία έργων, όπως οι Πέρσες του Αισχύλου, η Βαβυλωνία του Βυζάντιου, ο Έμπορος της Βενετίας του Σαίξπηρ κ.ά. Τα σκηνικά για τις πρώτες παραστάσεις σχεδίασε ο Χρίστος Δαγκλής. Πολύ δημοφιλείς ήταν και οι παραστάσεις με σατιρικά σκετς ή με έργα επιθεωρησιακού χαρακτήρα.

Παράσταση κουκλοθέατρου με κείμενα και σκηνοθεσία Α. Μοσχοβάκη και με κούκλες Γ. Φαρσακίδη.
Δωρεά Γιώργου Φαρσακίδη

Η κατασκευή του θεάτρου. Το 1953 οι εξόριστοι δημιούργησαν ένα μόνιμο θέατρο, στεγασμένο με πανιά σκηνής. Διέθετε σκηνή 70 τ.μ. και μόνιμες κουίντες. Είχε χωρητικότητα 600 θέσεων.
Δωρεά Γιώργου Φαρσακίδη

Μακέτες σκηνικών για θεατρική παράσταση και "ποιητική απογευματινή", Έργα του Γιώργου Φαρσακίδη.
Δωρεά Γιώργου Φαρσακίδη

Γκόρκι Μ., Οι Βάρβαροι, θεατρικό έργο (από τη βιβλιοθήκη των εξορίστων).
Δωρεά Βύρωνα Μανικάκη

Φωτογραφίες από παραστάσεις θεατρικών έργων.
Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ)

Φωτογραφία από παράσταση του έργου του Μολιέρου Ο κατά φαντασίαν ασθενής.
Δωρεά Γιώργου Φαρσακίδη

Απόσπασμα από γράμμα του Χρίστου Δαγκλή (29 Σεπτεμβρίου 1951) προς τη Βικτωρία Θεοδώρου, επίσης εξόριστη στο Τρίκερι.

Απόκριες του 1953: Παρέλαση του καρνάβαλου, με κεντρικό θέμα "Πρακτορείο Αρβύλα". Την αρβύλα είχε κατασκευάσει ο Γιώργος Φαρσακίδης.
Αρχείο Γ. Φαρσακίδη.

Μουσική

Ο Νίκος Μάργαρης εκπαίδευσε την πρώτη χορωδία εκτοπισμένων. Με μεγάλη επιτυχία παρουσίασε ποικιλία μουσικών έργων, κλασικών, δημοτικών κλπ.

Χορωδία στον 'Αη-Στράτη. Διευθύνει ο Νίκος Μάργαρης.
Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ).

Ορχήστρα στον 'Αη-Στράτη. Διευθύνει ο Κώστας Τριανταφύλλου.
Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ).

Τα όργανα τα κατασκεύαζαν οι ίδιοι οι εξόριστοι. Ο επιπλοποιός Ιορδάνης έφτιαξε τις πρώτες κιθάρες και αργότερα το συνεργείο των ξυλουργών κατασκεύαζε, με αυτοσχέδια καλούπια, κιθάρες, μαντολίνα, μάντολες, βιολιά και άλλα μουσικά όργανα.

Ομάδα εκτοπισμένων μουσικών.
Αρχείο Βασίλη και Βύρωνα Μανικάκη

Το βιολί είχε κατασκευασθεί από το συνεργείο των εκτοπισμένων. Στη θέση του "καβαλάρη" έχει χρησιμοποιηθεί "κόκαλο" παπουτσιών.
Δωρεά Βύρωνα Μανικάκη.

Χορός

"Υπήρξε περίοδος στα 1952-1953 που το στρατόπεδο στην κυριολεξία χόρευε μέρα και νύχτα, ανεξάρτητα από ηλικία".
Τάσος Τσέλλος, Πολιτιστική ζωή και δραστηριότητα στο στρατόπεδο πολιτικών εξορίστων του 'Αη-Στράτη (1950-1962), σ. 35

Θρακιώτικος παραδοσιακός χορός.
Αρχείο Γιώργου Φαρσακίδη.

Μοραΐτικοι και ρουμελιώτικοι χοροί.
Αρχείο Γιώργου Φαρσακίδη.

Ο Κώστας Τριανταφύλλου είχε καταγράψει με νότες και είχε ενορχηστρώσει όλους τους χορευτικούς σκοπούς που θυμόντουσαν οι εκτοπισμένοι, περίπου 120. Το πολύτιμο αυτό λαογραφικό υλικό καταστράφηκε μια νύχτα που πλημμύρισε το στρατόπεδο.

Πασχαλιάτικο γλέντι στον 'Aη-Στράτη.
Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας.(ΑΣΚΙ)

Εικαστικά

Ηλεκτρική συσκευή πυρογράφου (ιδιοκατασκευή).
Δωρεά Γιώργου Φαρσακίδη

Δύο πυρογραφίες.
Δωρεά Γιώργου Φαρσακίδη

Δύο ξύλινες μήτρες χαρακτικών.
Έργα του Γιώργου Φαρσακίδη, δωρεά του ίδιου στο Μουσείο Δημοκρατίας

Οι κάρτες αυτές, όπως και πολλές άλλες, κατασκευάστηκαν με τη μέθοδο της ξυλογραφίας από τους εξόριστους, οι οποίοι δεν είχαν στη διάθεσή τους παρά ελάχιστα βοηθήματα ή ιδιοκατασκευές μηχανημάτων για τις εκτυπώσεις. Ωστόσο, οι κάρτες έδιναν πολύ μεγάλη χαρά στους αποδέκτες τους.
Δωρεά Γ. Φαρσακίδη
Δωρεά Α. Κούρου

Κασετίνα με νερομπογιές και πινέλο, δώρο του Γιάννη Ρίτσου στον Γιώργο Φαρσακίδη.
Δωρεά Γ. Φαρσακίδη

Μαρμάρινο άγαλμα, ημιτελές έργο του Δημήτρη Μαλλιοστάθη, εξόριστου στον 'Αη-Στράτη τη δεκαετία του 1950.
Δωρεά της κόρης του Ευγενίας Χαχλά