Στρατιωτική Δικτατορία (1967-1974) και Μεταπολίτευση

Το διάλειμμα της περιόδου 1963-1967 έκλεισε με το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Χιλιάδες συλλήψεις πολιτών έγιναν τις πρώτες πρωινές ώρες της ημέρας εκείνης, τους οποίους οι στρατιωτικοί συγκέντρωσαν στον Iππόδρομο του Φαλήρου. Εκεί δολοφονήθηκε, την πρώτη νύχτα, ο Παναγιώτης Eλής, παλιότερα εκτοπισμένος στον 'Αη-Στράτη. Σημειώθηκαν επίσης βίαιες επιθέσεις κατά των κρατουμένων. Η πιο χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση του ξυλοδαρμού του Ηλία Ηλιού, ο οποίος τιμωρήθηκε τότε, παρά τη μεγάλη ηλικία του, γιατί είχε καταγγείλει στη Βουλή τη συνωμοσία του Γ. Παπαδόπουλου για το υποτιθέμενο κομμουνιστικό σαμποτάζ στον Έβρο.

Γυάρος

Με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου αναβίωσε το κλειστό από το 1960 στρατόπεδο-φυλακή της Γυάρου. Οι πρώτοι 6.118 κρατούμενοι μεταφέρθηκαν εκεί με αρματαγωγά του Στόλου στις 28 Απριλίου. Τελικά ο αριθμός τους έφθασε τις 7.500. Από αυτούς περίπου 1.000 έμεναν στο κτήριο των φυλακών, οι υπόλοιποι σε σκηνές.

H διεθνής κατακραυγή και η απόπειρα της χούντας να προχωρήσει σε "εκδημοκρατισμό" του καθεστώτος οδήγησαν στην κατάργηση του στρατοπέδου και στην απόλυση των κρατουμένων το καλοκαίρι του 1973. Από τον Φεβρουάριο του 1974, μετά την ανατροπή του Γ. Παπαδόπουλου από τον Δ. Ιωαννίδη, και έως την πτώση της χούντας η Γυάρος χρησιμοποιήθηκε και πάλι ως φυλακή για 44 πολιτικούς κρατούμενους.

Λέρος

Στη Λέρο δημιουργήθηκαν δύο στρατόπεδα, στο Παρθένι και στο Λακκί, για να αποσυμφορηθεί η φυλακή της Γυάρου. Στο Παρθένι οι παλιοί ιταλικοί στρατώνες χρησιμοποιήθηκαν για τη διαμονή της φρουράς, ενώ οι αποθήκες πυρομαχικών στέγασαν 450 κρατούμενους. Ήταν κτήρια τελείως ακατάλληλα για διαμονή ανθρώπων, καθώς δεν είχαν κανονικά παράθυρα παρά μόνο φεγγίτες στα υψηλότερα σημεία των τοίχων, απ' όπου δεν μπορούσε να περάσει το φως του ήλιου.

Ανάλογες ήταν οι συνθήκες κράτησης και στο Λακκί, λίγα χιλιόμετρα μακριά από το λιμάνι. Σε τετραώροφα κτήρια, εγκαταλελειμμένους στρατώνες της περιόδου της ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα, στεγάσθηκαν περίπου 1.200 πολιτικοί κρατούμενοι.

Ο Μπαρμπα-Αντρέας
Πορτρέτο του Αντρέα Σαμπάνη, αυτοδίδακτου ξυλογλύπτη, κατά την περίοδο της εξορίας του στο Λακκί της Λέρου
Εγκαυστική σε ξύλο με υδατοδιαλυτά χρώματα, του Γιώργου Φαρσακίδη
Δωρεά Γ. Φαρσακίδη.

Ο Τάκης Τζανετέας, αυτοδίδακτος ζωγράφος από τα χρόνια της εκτόπισής του στον 'Αη-Στράτη, φιλοτέχνησε το 1970, μαζί με τους Κυριάκο Τσακίρη και Αντώνη Καραγιάννη, τις τοιχογραφίες στην εκκλησία της Αγίας Ματρώνας ή Κιουράς στο Παρθένι της Λέρου.
Έργο του Τ. Τζανετέα.
Συλλογή Αποστόλη Κούρου

Επιστολικα δελτάρια του εκτοπισμένου στη Λέρο Αθανασίου Μεγάλου. Δωρεά της οικογένειας Αθ. Μεγάλου

'Aλλοι τόποι εκτόπισης και αντιδικτατορική δράση

Εκτός από τη Γυάρο και τη Λέρο, ως τόποι εκτόπισης για μικρές ομάδες ή και μεμονωμένα άτομα χρησιμοποιήθηκαν και άλλα νησιά, όπως η Σαμοθράκη και τα Κύθηρα, καθώς και απομονωμένοι ορεινοί οικισμοί, όπως η Ζάτουνα στην Αρκαδία.

Ο Αλέκος Παναγούλης δικάζεται για την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Γεωργίου Παπαδόπουλου.
Φωτογραφικό Αρχείο Αφών Μεγαλοκονόμου.

Η Αμαλία Φλέμινγκ δικάζεται για την αντιδικτατορική της δράση.
Φωτογραφικό Αρχείο Αφών Μεγαλοκονόμου.

25 Ιουλίου 1974

Μια μέρα μετά την πτώση της χούντας επέστρεψαν στο Λαύριο με μικρά καράβια οι τελευταίοι εκτοπισμένοι πολίτες στην Ελλάδα του 20ού αιώνα.
Φωτογραφικό Αρχείο Αφών Μεγαλοκονόμου.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής υπογράφει το Σύνταγμα της Ελλάδος του 1975.
Φωτογραφικό Αρχείο Αφών Μεγαλοκονόμου.

ΣΥΝΤΑΓΜΑ του 1975

Ακροτελεύτια διάταξη
'Aρθρο 120
Ο σεβασμός στο Σύνταγμα και στους νόμους που συμφωνούν με αυτό και η αφοσίωση στην Πατρίδα και τη Δημοκρατία αποτελούν θεμελιώδη υποχρέωση όλων των Ελλήνων.
Ο σφετερισμός, με οποιοδήποτε τρόπο, της λαϊκής κυριαρχίας και των εξουσιών που απορρέουν από αυτή διώκεται μόλις αποκατασταθεί η νόμιμη εξουσία.
Η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία.

Το κεφάλαιο της καταστολής των πολιτικών ιδεών και απόψεων, που άνοιξε με τον Εμφύλιο Πόλεμο, έκλεισε και συμβολικά με την ψήφιση του Ν.1285 της 20ής Σεπτεμβρίου 1982 "Για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης του Ελληνικού Λαού εναντίον των στρατευμάτων κατοχής 1941-1944". Με την καθιέρωση της 25ης Νοεμβρίου -επετείου της ανατίναξης της Γέφυρας του Γοργοπόταμου από τον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ- ως ημέρας της Εθνικής Αντίστασης τιμήθηκαν από την πολιτεία οι αγώνες του ελληνικού λαού. Στην περίοδο 1981-1985 ψηφίστηκαν νόμοι που αποσκοπούσαν στην ηθική κυρίως αποκατάσταση των πολιτών που είχαν υποστεί διώξεις με βάση τα έκτακτα νομοθετικά μέτρα του Εμφυλίου. 'Ενας απ' αυτούς ήταν ο Ν.1543/1985 για τη "Συνταξιοδότηση των παθόντων αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, αποκατάσταση των αγωνιστών που διώχθηκαν για τα κοινωνικά τους φρονήματα και συνταξιοδότηση των αγωνισθέντων κατά της δικτατορίας".

Ο Ανδρέας Παπανδρέου αγορεύει στη Βουλή.
Στις 18 Σεπτεμβρίου 1982, εισηγήθηκε την ψήφιση του Ν.1285 "Για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης του Ελληνικού Λαού εναντίον των στρατευμάτων κατοχής 1941- 1944".
Φωτογραφικό Αρχείο Αφών Μεγαλοκονόμου.